İbadet Mekânları

Ulucami’nin çevresinde ibadet amacıyla inşa edilen binalardan en eskisi, Orhan Külliyesi’nin bir ünitesini teşkil eden Orhan Camii’dir. Ulucami’nin doğusundadır. Zaviyeli camilerdendir. Orhan Gazi, vakfiyesinde bu zaviyeye misafir olanların üç güne kadar ihtiyaçlarının ücretsiz karşılanmasını, daha fazla kalmak isteyenlerin ise bir iş gösterilerek yardımcı olunmasını şart koşmuştur. Zamanla Ulucami’nin çevresine başka ibadethaneler de inşa edilmiştir. Bunların bir kısmı mescit olarak yapılmış, sonradan minber ilave edilerek camiye çevrilmiştir. İvaz Paşa Camii, Hasan Paşa, Ertuğrul ve Çakırağa mescitleri örneklerdendir. Daha küçük ebatlarda han mescitleri de vardır, bunların ilk örneği Kapan Hanı içindeki mescittir. Çelebi Mehmed’in İpek Hanı ile II. Bayezid’in Koza Hanı da mescitlere sahiptir.

Ulucami civarında bir de muvakkithane bulunur. Muvakkithaneler, saat gibi aletlerin ayar ve tamirlerinin yapıldığı, astronomiyle ilgili gözlem ve çalışmaların yapıldığı yerlerdir. Ulucami, vakit organizasyonunun önemli bir merkeziydi. Bursa’da bilinen iki muvakkithaneden biri Ulucami çevresinde, diğeri Emirsultan Camii’nde bulunuyordu.

Ulucami’nin yanında veya civarında çeşme ve tuvaletler de bulunur. Ulucami dar bir mekâna, Emir Hanı’nın bitişiğine inşa edildiği için kuzey avlusu sınırlıdır, ancak yine de çeşme ve şadırvanlar inşa edilebilmiştir. Karaçelebizade Abdülaziz Efendi’nin yaptırdığı Kâşili Çeşme ve bir başka şadırvan, Vali Münir Paşa’nın 1895 yılında yaptırdığı şadırvan, Ulucami’nin kuzey avlusunda bulunur. Güney ve batı köşede II. Abdülhamid Han tarafından 1903’te yaptırılan Kütahya çinileriyle kaplı çeşme de 1994’te yeniden inşa edilmiştir. Hacı İvaz tarafından yaptırılan Valide Çeşmesi ve Hoca Kanunî’nin Ulucami’nin arkasında yaptırdığı çeşme diğer örneklerdir. Ulucami’nin batısında, Vaiziye Medresesi’nin güney kısmına bitişik cami tuvaletleri de bulunmaktadır. 1634 tarihli bir belgede, Ulucami’nin doğu tarafında da tuvaletler yapıldığı belirtilmektedir.