Evliyalar, Mezarlık ve Hazireler

Âlimleri, külliyeleri, yeşili, suyu ve tabii güzellikleri gibi pek çok bakımdan meşhur olan Bursa’nın şöhret bulduğu alanlardan biri de evliya ve meczuplarıdır. Kimisi Emir Sultan gibi aşikâr hareket eder ve herkes tarafından bilinir. Kimisi de Somuncu Baba gibi maişetini esnaflıktan sağlar fakat aynı zamanda kendisini olabildiğince de gizler. Ulucami çevresinde esnaflık yapıp da deruni tarafını saklamayı başaranlardan biri de Evliya Eskici Mehmet Dede’dir. O, Ulucami’nin kuzeyindeki aralıkta kendi halinde eskicilikle meşgul olan bir kişidir. Onun meşhur olmasıyla ilgili şu rivayet aktarılır: Bir hanım kocasına mutlaka Hicaz’a gitmesi için ısrar eder. Adamın parası varsa da sermayesine zarar vereceğini düşünerek pek gitmek istemez. Boşanmak derecesine gelirler. Adam bir çare arayışı içindedir. Devrin âlimlerinden Üftade Hazretleri’ne müracaat etmesi tavsiye edilir. Üftade de adamı eskicilik yapan bir zata gönderir. Gelir halini anlatır. O sırada ezan okunur. Mehmet Dede dükkânın kepenklerini kapatır. Dükkânda kalan bu adamın yanına gelerek gözlerini kapamasını emreder. Biraz sonra da gözlerini aç der. Adamcağız kendisini Mekke’de bulur. Harem-i Şerif’te birlikte namaz kılarlar. Çarşıda gezerlerken Bursa’dan o sene Hicaz’a gidenlere tesadüf ederler. Bu adam birçok hediyeler alır ve Bursalı hacılara, bunları Bursa’ya kadar getirmelerini rica eder. Yine bir yere gelirler. Mehmet Dede tekrar bu adama gözlerini yummasını söyler. Adam gözlerini yumar. Biraz sonra da gözlerini aç der. Adam gözlerini açınca kendisini eski yerinde, yani Ulucami’nin civarındaki eskici dükkânında bulur. Adam sonra eve gidip karısına hacı olduğunu ve böylece arzusunun da yerine geldiğini belirtir. Kadın, kocasının aklını oynattığını zannederek o zamanlar Ulucami Mahkemesi’nde naib olan Aziz Mahmud Hüdaî Efendi’ye müracaat eder. Adam bu olayı mahkemede anlatır. Biraz sonra da o yıl hacda karşılaştığı hacılar gelerek bu adamın Mekke’de kendilerine verdiği hediyeleri getirirler. Adam hem hediyeleri hem de hacda gördüğü kişileri mahkemeye şahit olarak sunar. Hacılar da adamı hacda gördüklerini söylerler. Bu hadiseden sonra Eskici Mehmet Dede zamanın kutbu olarak kabul edildi. Bilindiği gibi cami, mescit, türbe, tekke, zaviye, mektep ve medrese gibi yapıların etrafında duvar ve parmaklıklarla çevrili ve çoğunlukla da ölü gömülen bahçeler vardır. Bunlara hazire denir. Bu çerçevede Ulucami civarındaki hazirelerde medfun olanların birkaçının ismi bilinmektedir. Bunlardan biri Ulucami’nin doğu tarafındaki Esediye Medresesi’nin banisi olup 1439 yılında vefat etmiş olan Arslan oğlu Hacı İvaz diğeri de Hundi Hatun Mektebi’nin banisi Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’nın oğlu Sadrazam İbrahim Paşa’nın eşi Hundi Hatun’dur. Kaynaklarda bir de Ulucami civarında mezarı olduğu rivayet edilen Yürüyen Dede’den söz edilir. Rivayete göre Hacı Mustafa Efendi Mekke’de rüyasında büyük bir cami gördü, havuzundan abdest aldı ve hırkasını minbere çıkıp bıraktı. Uyandığında rüyasında hırkasını bıraktığı caminin nerede olduğunu soruşturdu. Tarif ettiği caminin Bursa’da bulunduğuna kanaat getirince Bursa’ya geldi ve hırkasını rüyada koyduğu yerde buldu. Mustafa Efendi bundan sonra ömrünün kalan kısmını Ulucami’de, kıble tarafındaki pencerelerin birisinde ibadetle meşgul olarak geçirdi. Her gece elli kere abdest alıp yüz rekât namaz kılmayı adet edindi. Vefat ettiğinde vasiyeti üzerine mihrap arkasına defnedildi. Mezarı bir iki defa başka yere nakledildi ise de ertesi sabah aynı yerde, mihrap arkasında bulundu. Mustafa Efendi’ye Yürüyen Dede denilmesinin sebebi de budur. Mezar taşında Kutbu’l-ârifîn el-Hâc Mustafa Efendi el-ârif bi-Yürügen Dede Ruhuna el-Fâtiha, sanduka taşı üzerinde de Âyete’l-Kürsî yazılıydı. Daha sonra mezarı oradan kaldırıldı. Eski Bursalılar yürüyemeyen çocuklarını, Cuma günü sala vakti Yürüyen Dede’ye getirdiklerinde çocukların yürümeye başlayacağına; sıtma tutanların ise mezar üzerinde bulunan defne ağacından üç yaprak alıp tütün gibi içtiklerinde iyileşeceklerine inanırlardı.