Hanlar Bölgesi

Ulucami Külliyesi'nin çevresinde yer alan hanlar bölgesi, külliyenin ticari ve sosyal hayatın merkezi olmasını sağlayan önemli bir unsur olmuştur. Hanlar bölgesi, külliyenin önemli bir parçası olarak hem ekonomik hem de kültürel faaliyetlerin merkezi haline gelmiştir. Çevrede yer alan Uzunçarşı, Bedesten, Hundi Hatun ve Esediye medreseleri gibi yapılar, külliyenin zengin sosyal yapısının birer parçasıdır.

Külliyenin civarında vakfa ait altmış yedi dükkan bulunmaktaydı. Bu dükkanların bir kısmı caminin doğu ve güneyinde inşa edilmiştir. Ulucami’nin kuzey-batı köşesindeki kârgir hamam, Yavuz Sultan Selim’in yaptırdığı belirtilmekle birlikte, 1492-1493 tarihli sicil kayıtları, bu tarihlerde henüz Yavuz'un başa geçmediğini gösterdiğinden, bu yapının daha önce inşa edilmiş olması muhtemeldir. Hamam ilk defa 1511-1512 tarihlerinde dükkanlarla birlikte onarılmıştır. 1634'te caminin doğu tarafında maslaklar ve tuvaletler yapılmıştır.

Mevcut bilgilere göre, külliyenin yangın sebebiyle tahrip olmuş yerleri 1486'da onarılmıştır. 1503'te caminin bazı yerleri tamir edilmiştir. 1511-1512 tarihlerinde kubbeler, hamam ve civarındaki dükkanlar ile su yolları elden geçirilmiştir. 1551'de hamam ve cami için 12.000 akçe onarım harcaması öngörülmüştür. 1562 ve 1572'de iki üç kubbenin onarımı için İstanbul’a arzda bulunulmuştur. 1567'de kubbeler, camlar ve pencereler elden geçirilmiştir.

1801'de şehrin büyük bir kısmını harabeye çeviren yangında, Câmi-i Kebîr de kısmen yanmış ve tahrip olan yerlerin bir bölümünü ayanlardan Hasib Efendi, geriye kalanını vezir Nurullah Paşa yaptırmıştır. Caminin en büyük onarımı 1855 depreminden sonra gerçekleştirilmiştir. Depremin yaraları, Sultan Abdülmecid Han’ın emriyle sarılmış ve onbeş kubbe yenilenmiştir. Keşif sonucunda 907.500 kuruşa yapılması öngörülen restorasyon, Mısırlı Yani Kalfa, Hacı Akif Efendi, Serhalife Raşid Efendi ve Panayot Kalfa tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu onarım sırasında caminin dış duvarları ilk kez sıvanmış ve tezyinatı yenilenmiştir. Duvardaki yazılar, Abdülfettah ve Mehmed Şefik gibi ünlü hattatlar tarafından yazılmıştır. Mücellid Mehmed kütüphanede zarar gören kitapların onarımını üstlenmiştir.

Hanlar bölgesi, Ulucami’nin fonksiyonlarını çeşitlendiren ve yoğunlaştıran önemli bir ticaret ve kültür merkezidir. Burada hem dini eserlerin satıldığı sahafhane hem de vakıf bir çeşme bulunmaktadır. Bu bölge, zamanla bazı değişikliklere uğramış olsa da, şehrin dini ve sosyo-kültürel merkezi olma işlevini bugün de sürdürmektedir.

Ulucami, Bursa'nın merkezî, cemaati en bol, itibarı en yüksek ve en büyük camiidir. Merkezî oluşu, genişliğinden değil, Orhan Gazi'nin seçtiği ortamda kurulmasındandır. Orhan Camii, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarındaki ihtiyaca cevap vermişti, ancak devlet büyüdükçe daha büyük bir camiye ihtiyaç duyuldu ve Yıldırım Bayezid bunu karşıladı. Evliya Çelebi’ye göre Ulucami, Bursa şehrinin Ayasofya’sı mesabesindedir. Ayverdi ise, geniş ve ferah bir arsaya yapılmamasını eleştirir.

Ulucami, Osmanlıların bir cihan devleti olma yolundaki adımlarının bir abidesidir. Timur ordularının Bursa’yı istila ettiklerinde Ulucami’yi ahır olarak kullanmaları ve yakmaları, Osmanlı gücünü tanımadıklarına dair bir cevap olarak değerlendirilebilir. Fetret dönemi sonrasında Çelebi Mehmed’in inşa ettirdiği Yeşil Cami ve Yeşil Türbe, Timurlulara verilen etkili bir cevaptır.

Ulucami, tarihte ibadetin yanında bazı hizmetler için de kullanılmıştır. Bazı özel adli davalar burada görülmüş, toplumsal kutlama ve törenler burada yapılmıştır. Hıfzını tamamlayan öğrencilere icazetnameleri Ulucami’de verilmiş, mübarek günlerde sakal-ı şerif ziyarete açılmıştır.

Bursa’da çarşı ve hanlar bölgesinin oluşumu Orhan Gazi Külliyesi ile başlamış olsa da şehre asıl damgasını vuran tesis Ulucami’dir. Ulucami’nin çevresinde, ibadet, eğitim-öğretim, ticaret gibi amaçlarla pek çok bina vardır. Bu binalardan bazıları mescit, muvakkithane, mektep ve medrese gibi hayır amaçlı, bazıları ise dükkân, han, çarşı ve hamam gibi vakıflara gelir sağlamak amacıyla kurulmuştur.